ASSALOMU ALAYKUM "MALHAMUZ"GA HUSH KELIBSIZ!

среда, 15 апреля 2020 г.

🏻ЎЗБЕК ХАЛКИНИНГ БУЮК КАШФИЁТИ.

🏻
ЎЗБЕК ХАЛКИНИНГ 
          БУЮК КАШФИЁТИ. 
    Карантин, бу- италянча сўз бўлиб, қирк кун деган маьнони билдиради. У туркий тилдан келиб чиққан. Ўзбекча қирк кун сўзининг италянча талаффуз килинган холатидир. Илмий нуктаи назардан тахлил қиладиган бўлсак,карантин узбекча кирк кун сўзининг омонимидир. Омоним сўзи грек тилидан олинган бўлиб,тилшунослик фанида товуш таркиби, маьноси бир хил, лекин шакли бошкача  бўлган сўзларни ифода етади.

     Гап шундаки, карантин сўзининг ўзбек тилида яна бир омоними бор. Бу-"чилла" сўзидир. Бирок чилла сўзи карантин сўзидан анча кенг маьнони билдиради. Узбекистон фанлар Академиясининг тил ва адабиёт дорулфунуни томонидан ишлаб чикилган "УЗБЕК ТИЛИНИНГ ИЗОХЛИ ЛУҒАТИ" китобида чилла сўзига қуйидагича изохлар берилган: 
      1. Чилла йилнинг енг иссик ёки совуқ қирк куни деб аталади. Чилла кирди.  Чилла чикди дейилади.25июндан 5 августгача бу ёз чилласи.25 декабрдан 5 февралгача бу қиш чилласи.
    2. Бола туккан ёки туғилгандан  кейинги қирк кун хам чилла дейилади. Ёки чилласи чикмаган она , чилласи чикмаган бола деймиз.
    3. Чилла сўзи якка одам бошка одамлардан ажралиб, ёлғиз ўзи кирк кун ўтиришини англатади.
    Энг мухуми шу. Чилла ўтирмок,  бу- кирк кун яьни узок вакт уйдан ташкарига чикмай ўтирмокдир. Ана шу холат италянча карантин  сўзининг кадим замонларда туркий тилдан олинганлигини тўлик исбот килади. 
     4. Чилла,бу-ёлғиз қирк кун ибодат килмок тушунчасини хам билдиради. Шунингдек она тилимизда " Чиллагузарон", " Чиллаёсин" сўзлари хам бор. Чиллаёсин, бу-КУРОНИ КАРИМДАН ЁСИН сурасини ўкишни англатади. Яьни ёсинни ўкиш бу-касалликни даьволаш, мушкулни осон килиш учун қўлланилади. Айримлар бу тадбирни диний тадбир деб ўйлайдилар. Бу - нотўғри тушунча. Аслида бу тадбир халк табобатида қўлланиладиган рухан даьволаш буйича кадимий ва синалган усулларидан биридир. Бунинг маьноси жуда чукур.
     Масалан, хар бир мусулмон одам учун КУРОНИ КАРИМ мукаддас. Шу сабабли хар бир муслим ва муслима унга сўзсиз ишонади. Табиийки Ёсин ўқилганидан кейин мустажоб дуоллар ўкилади. Бемор бу дуоларни эшитиб, енгил тортади.
    Агар хозирги замон тиббиёти нуктаи назаридан карайдиган бўлсак, беморни тузалиб кетишига ишонтира олиш, бу- даьволашдаги биринчи самарадир. Агар бемор рухан тетиклашса, ундаги  имунитет кучаяди. Агар бемор рухан тушкунликка  тушса,ундаги имунитет пасая бошлайди. Бу рухий холатнинг инсон танасидаги эндокрин безларнинг фаолиятига таьсири билан изохланади. Яьни беморнинг  тузалишга  ишонтира олиш, унинг рухини  кутара олиш деган гап.
       4. Ватанимиз ер юзидаги энг кадимги тамаддум марказларидан  биридир. Ўтмишда хам  эпидемия, пандамиялар бўлган. Халкимиз юкимли касалликларга карши курашишни яхши билган. Шу боис кирк кун чилла ўтирилган, яьни карантинда бўлинган. Донишманд халкимиз бунинг учун чилла хоналар курган. 
     Ота- боболаримиз  ана шу чиллахонада  қирк кун ўлтириб, яьни  карантин килиб сабр бардошли бўлишга ўрганганлар.
    5. Биз хозир ўзбекча кирк кун -чилла сўзи Италянча карантин шаклида умумжахон атамасига айланиб инсониятга хизмат  килаётганлигини куриб турибмиз. Бундай бой, кудратли, улуг сермаьно  она тилимиз билан  гурурланмай бўладими? Азиз Ватандошлар!
Ўзбек тилидаги " қирк  кун " "чилла" сўзлари италянча "карантин" шаклида бутун дунёга тарқалган. Бу сўз хозир барча мамлакатларда  расман қўлланиб келинаётир. Бирок умумий тарзда қўлланилмокда. Хали унинг маъноси бошка халқлар  томонидан тўлик ўзлаштирилмаган. Қизиғи шундаки, хатто ўзимиз хам уни умумий тарзда,мантиқан нотўғри қўллаб келмокдамиз.
     Масалан , биринчи  числодан ўнинчи числогача карантин эълон қилинди, дейлик. Бу "биринчидан ўнинчигача кирк кун" эълон килинди, демакдир. Чунки , карантин бу - қирк кун деганидир. Бу мухум  масала бўлиб давлат ахамиятига моликдир. Чунки карантин  на факат инсон хаёти билан боғлик. Балки ўсимлик олами, хайвонот дунёсида хам карантин чоралари кўрилади. Сабаби ўсимлик  ва чорва хайвонларида  хам турли юкимли касалликлар тарқалиши , эпедемия, пандамиялар  руй бериши мумкин.
   Шу боис келажакда  кабул килинадиган карорлар, фармойишлар ва бошка хукукий хужжатларда чеклов даври аник кўрсатиб қўйилиши зарур. Эътибор килган бўлсангиз, хозирги тожвирус пандемияси даврида барча мамлакатлар карантин чеклов даврини турлича  белгиладилар. Шунингдек вазиятга караб чеклов даврини ўзгартириб, қўшиб бордилар. Бу карантин сўзининг маъносини тўлик билмаслик окибатидир.
     Нима учун қирқ кун дейилган?
Нега ўн кун ёки йигирма кун эмас? Чунки қадимги замонларданоқ пандемияни қиска муддатларда бартараф этиб  бўлмаслигини яхши билишган.  Сабаби касалликнинг бошланиш, авжига чикиш ,пасайиш даври мавжуд. Буни юқиш, урчиш-инкубация даври дейилади. Хитойнинг Хубей вилоятидаги Ухан шахрида чеклов эълон килинганидан кейин, бу давр икки ярим ой  давом этди. Кўрилган кескин чоралар, катъий тартиб  ва интизом ана шу муддатда карантинни бекор килиш имконини берди. Россия хам тез харакат килиб, карантин даврини бир неча бор узайтирди. ИТАЛИЯ, ИСПАНИЯ, ГЕРМАНИЯ, АНГЛИЯ, АМЕРИКА, Кўшма Штатларида тез чора тадбирлар  кўрилмагани сабабли тожвирус тез тарқалди. Қурбонлар кўпайди.
   Кўриниб турибдики  юқимли касаллик тарқалишини тўхтатиш учун камида  қирқ кун керак бўлади. Шу боис ота-боболаримиз чеклов даврини қирқ кун деб номлашган. Шунинг учун қирк кун уйдан чикмасдан бошкалардан ажралиб, чилла ўтиришган. Шуни аниқ айтиш мумкинки, келгусида  чилла, яъни қирқ кунли чеклов даври тиббиётнинг  илмий тадқикот объектларидан бири бўлади.
     Хозирги Тожвирус пандемияси даврида карантинда бўлиш шарт. Яъни давлат томонидан белгиланган барча конун ва барча коидаларга тўлиқ  амал  килиш керак. Энг мухуми тартиб, интизом. Карантин, бу-уйда зерикиб, бекор ўтириш эмас.
1. Карантин, бу-қирик кун  юкимли касалликдан химояланиш, уни юқтириб  олмаслик, енгил чалинганлар  учун дарддан  фориғ бўлиш даври.
2. Карантин, бу-саломатликни  тиклаш, рухан покланиш , янги куч -кувват тўплаш, китоб ўқиш, ибодат килиш учун яратилган шароит.
3. Карантин-бу ишларимизни сархисоб килиш, янги режалар , тузиш, пандемия  келтирган зарарларни коплаш йўлларини кидириш, эзгу ниятларни дилда жо килиш вакти.
4. Карантин-сабр, бардош синови. Чидамли бўлиш, сукут саклаш, тўғри хулоса чиқариш, ғалаба килиш, зафар қозонишни ўрганиш пайти.
 5. Карантин, бу-турли рухий иллатлардан, ярамас феъл атвордан қутилиш онлари. Бахиллик,  хасад, ғараз, тўхмат каби салбий кўникмалардан халос бўлиш.
 6. Карантин, бу- химмат, саховат, эхсон килиш, олижоноб фазилатлар, гўзал хислатларнинг намойиши учун юзага келган имкон.
       АЗИЗ ВАТАНДОШЛАР!
  ЮРТБОШИМИЗНИНГ тожвирус пандемиясини бартараф этиш юзасидан килган мурожаатларига  лаббай деб  жавоб берайлик. Бошка мамлакатлардаги холат ва курбонларни ойнаи жахондан  кўриб турибмиз. Хукуматимиз хар бир фукаро саломатлигини сақлаш учун бекиёс  ғамхурликлар кўрсатмокда. Бунга жавобан уйда қолайлик. Тожвирус пандемиясини темир интизом билан  мардона енгайлик!  Карантиндан соғ- саломат  чикиб, янги Ўзбекистонни бунёд этиш йулидаги эзгу ишларимизни  ғайрат-шижоат  билан давом этдирайлик! 
        ДАВОМИ БОР. АБДУЛЛА ЖАЛИЛ
ШОИР.ПУБЛИЦИСТ.АКАДЕМИК
ХАЛКАРО ТАНЛОВ МАХСУС
МУКОФОТИНИНГ СОХИБИ☀️АЛБАТТА якинларингизга ТАРҚАТИНГ!!! ⏰каналимизга уланиш учун қуйидаги линкни устига босинг 🥀🕊👉 https://t.me/malhamuz 👈биз билан бирга бўлинг.💕телеграмда👉 @malhamuz👈  🌞Кунингиз офиятда ва яхши кайфиятда ўтсин!🍇 👉🏻 @malhamuz 👈 каналига аъзо бўлиб, юртимиз ва🌎 жаҳон тиббиёти янгиликларидан баҳраманд бўлинг! 🌈Ранг баранг хабарлар ,турли касалликлар ва уларни олдини олиш.🍎👉🏻 🌐 Сайт: www.malhamuz.blogspot.com 
📩 Почта: malham53@gmail.com   Cайтда 👉👇www.malhamuz.blogspot.com телеграмда👉 @malhamuz 💞🙏🏼✨🌙☎️ Телефон +998-99-906-33-66🦋🌎 Facebook.http://www.facebook.com/abduqadir.sattar

Комментариев нет:

Отправить комментарий