айласам

ЖОН АЙЛАСАМ

Рози бўлғил, эй санам, маҳбуби жанон айласам,

Севги осмонида шаксиз барқи тобон айласам.

Ишқ утинг бирла ҳамеша ўзни сўзон айласам,

Хилвате топиб сени жисмим аро жон айласам,

Балки жон хилват саройи ичра пинҳон айласам.

Суҳбат айларға дамо-дам кошки чиқсанг кечқурун,

Кетмоғинг мумкин эрурким ки саҳар бўлмай бурун.

Диллашиб суҳбат қурурдик, сен ила суҳбат ширин,

Хилват элдин ёшурун, хилват аро тан ёшурун,

Танда жон янглиғ сени жон ичра пинҳон айласам.

Чиқмайин қаршимға шаксиз, уйға кетмоғинг нечун,

Шодланиб қаршу олардинг дилда ишқинг бўлса чин.

Васл чоғида билурсен севгининг ўтли кучин,

Анда ҳам жон пардасин ҳар сори осиб сатр учун,

Васлинг ихфосин нечаким бўлғай имкон айласам.

Шум рақиблар бўлмоғиға ҳар қачонким монеъ мен,

Ушбу хилватда фақатким сен бўлурсен, сонеъ мен.

Дил-бадил суҳбат қурурнинг ҳосили, имконе мен,

Чун бу хилват ичра не ўзлук эрур маҳрам не мен,

Ҳар не номаҳрамдуруру, ўздин паришон айласам.

Ўзгалар даркор эмасдур бу ширин суҳбат аро,

Чун кўнгул қолди нечаким ёшурун ғурбат аро.

Нечаким элларни кездим мен қолиб фурқатаро,

Дафь ўлуб ағёр, топсам ёр ул хилват аро,

Безабонлиғ бирла шарҳи дарди ҳижрон айласам.

Гар сени топсам ниҳоят, бўлмағай ҳеч можаро,

Бўлмағил мендин хавотир, бул кўнгул эрмас қаро.

Қилмасанг дору шифони бўлғуси қалбим яро,

Умри боқий топқамен бир лаҳза ушбу жон аро,

Ўзни беҳуд, кўзни руҳсорингға ҳайрон айласам.

Кошки бул хилват аро юрсам сенинг-ла ҳар куни,

Телба кўнгул доимо ҳам истағай ҳар он шуни.

Тушмасун Соҳиб Қаронинг бошиға ҳижрон туни,

Эй Навоий, дема иқрор айла ишқи таркини,

Ким ишонғай, гар ўзумға бўйла бўҳтон айласам.

Грипп ва шамоллаш, унинг асоратлари, табобат усулида даволаш

Грипп ва шамоллаш, унинг асоратлари, табобат усулида даволаш

 Абдуқодир Сатторов,

“Малхам” табобат маркази раҳбари, халқ табиби.

Грипп-умумий интоксикация, харорат кўтарилиши, дармонсизлик, бош айланиши, кўнгил айниши, баъзан қусиш ва нафас йўллари шиллиқ қаватининг зарарланиши билан кечадиган юқумли касалликдир.

Грипп тарихи

Йилнинг совуқ пайтида ахолини энг кўп қийнайдиган касаллик бу грипп хисобланади.

         Грипп сўзи французча “гриппер” сўзидан олинган бўлиб, эгаллаш, тарқалиш деган маъноларни англатади. Грипп азал-азалдан инсониятга тажовуз қилиб келган. Илк касаллик хақида маълумот эрамиздан аввал 412-йилда тиб алломаси Гиппократ томонидан қайт этилган. Бу касаллик вабо, ўлат, ич терлама касалликлари каби ёвуз ва хавфли ҳисобланган. Грипп ўчоқлари 1173-йилда ҳам бутун дунё бўйлаб кузатилган. Тарихий хужжатларда қайд қилинишича биринчи грипп пандэмияси (яъни турли мамлакатларнинг ахолисининг тўсатдан гриппга чалиниши) 1580-йилда содир бўлиб, миллионлаб инсонлар хаётига зомин бўлган. 1920-1922-йилларда бўлиб ўтган машхур “испанка” гриппи энг кучли грипп пандемияси хисобланиб 20-миллиондан ортиқ одамларни олиб кетган. “Испанка”дан ер куррасининг 40-фоиз ахолиси қаттиқ зарарланган. Касаллик Хитойда бошланиб АҚШ, Франция, Испания, Италия давлатларида кенг тарқалган, атига 10 ой ичида касаллик бутун дунёга ёйилган. Аҳоли орасида одам эрталаб соғ саналса, тўсатдан тушлик вақтида касаллик аломатлари пайдо бўлиб кечки пайтга келиб вафот этишган.

1957-1958-йилларда “Осиё” грипп пандемияси бўлиб ўтган. Касаллик 1957-йилда узоқ Шарқдан бошланиб тезлик билан бутун дунё мамлакатларига тарқалган. Шу даврда АҚШнинг ўзида 70000 га яқин инсонлар оламдан ўтган.

Гриппнинг дунё бўйлаб тарқалиши:

Грипп вирусини сирли томони шундаки, касаллик хамма вақт хам инсонни безовта қилмайди. Одатда эпидемия (бир мамлакат худудида гриппнинг тарқалиши) шимолий ярим шарқда-йилнинг куз ва қиш, жанубий ярим шарқда эса бахор ва ёз мавсумларида юзага келади. Эпидемиянинг давомийлиги 1-3 ойни ташкил этади. Бу вақтдан кейин грипп яна йўқолиб кетади. Ахоли зич жойлашган шахарларда гриппга чалиниш холатлари кўпроқ учрайди. 1 миллиондан ортиқ ахоли яшайдиган шахарларда касалликка чалиниши 29,7 фоиз, 500 мингдан 1миллионгача бўлган шахарларда 22-24 фоизгача учрайди. Йилнинг совуқ пайтида ахоли асосан ёпиқ жойларда тўплангани сабабли касалликка чалиниш хавфи кучаяди. Шу сабабли гриппга асосан уйда ўтирадиган кексалар, боғча ва мактаб ёшидаги болалар чалинади. Жанубий ярим шарда грипп май-сентябр ойларида учраса, тропик худудларда касаллик йилнинг барча мавсумларида учрайди.

Касаллик айниқса, об-хаво ўзгариши пайтида ( масалан, Хиндистонда ёмғир мавсумида) учрайди.

Гриппнинг юқиши

Грипп инфекцияси бемордан соғлом одамга ҳаво томчи йўли орқали юқади. Грипп вируси беморнинг нафас йўлларидаги шиллиқ қаватлардан акса урганда, йўталганда, сухбатлашганда нихоятда катта миқдорда ажралиб, бир неча дақиқа хавода сақланади. Қисқа мудатда бемор атрофи зарарланиниши мумкин бўлган(2  3 мл) худуд хосил бўлади. Шунинг учун шифокорлар гриппни оёқда ўтказмасликни, бемор атроф мухитини зарарлашини (транспортда) ишхоналарга бормаслик талаб этилади. Бемор акс ўрганда оғзини маҳсус никобда ёпиши билан хаводаги грипп вируслари 70 баробар камаяди. Бундан ташқари грипп бемор фойдаланган асбоб ускуналар, уй рўзғор жихозлари, идиш тавоқ, кейин эмизикли болаларда сўрғич орқали ўтади.

КАСАЛЛИК БЕЛГИЛАРИ

Грипп билан хар қандай кишилар йилнинг тўртала фаслида касалланиши мумкин. Касаллик қўзғатувчиси организмда! 1 -2 кун (баъзан бир неча саот) ичида хеч қандай касаллик белгиларисиз келиши мумкин. Бу даврда айрим беморларда лохаслик, эт увишиши, бўғинларни зирқириши, мускулларда оғриқ кузатилади. Гавда харорати 37,1 гохо 32.3 даражага кўтарилади. Гохида касаллик кескин бошланади. Истмалайди,(37- 40 даражагача), боши айланади, оғрийди, дармони қурийди, кўнгли айниши қайт қилиши мумкин. Юзи қизаради, кўзи лўқиллайди. Касалликнинг дастлабки соатларида ёки эртасига бурун битиб қолади. Тумов пайдо бўлади. Томоқ қичишади, қуруқ йўтал тутади. Ютинганида томоқ оғрийди  баъзан кўз ёшланади. Бемор ёруғликка қарай олмайди, иситма 2-4 кунгача давом этади, сўнгра нормага тушади. Лекин лохаслик, дармонсизлик узоқ вақтгача сақланиб қолади.

Оғир грипп турида тана харорати 40-40,5 даражага кўтарилади. Юқоридаги қайд этилган белгилар кучайиб , талваса(оёқ-қўлнинг тортилиши), кўзга йўқ нарсалар кўриниши, бурундан қон оқиши, кўнгил айниши ва тинмай қусиш холатлари кузатилади.

КАСАЛЛИК АСОРАТЛАРИ

Грипп вируси беморнинг нафас йўлларида кўпаяди. Инсоннинг нафас йўлларининг эпителиал тўқимаси вируслар жуда кўп келади. У ерда улар нихоятда тез ривожланиб организмни зимдан зарарлайди. Эпителиал тўқиманинг инсон танасидаги вазифаси нафас йўлларини чанг заррачалари, бактерия, микроблардан тозалашдир. Вирус таъсирида эпителий ўзининг химояловчи вазифасини бажаролмай, зарарли бактериялар тўғридан-тўғри ўпкага киради. Гриппнинг энг кўп учрайдиган асоратларидан бири ўпка зотилжамидир. Зотилжамни айнан бактериялар келтириб чиқаради. Бирламчи вирусли зотилжам ўлимга олиб келиши мумкин. Хақиқий бирламчи вирусли гриппоз зотилжам аввало сурункали юрак, ўпка касалликларига чалинган инсонларда кузатилади.

Гриппдан кейинги асоратлар сифатида беморларда қулоқ, томоқ-бурун аъзоларининг яллиғланиши (ренит,синусит,бронхит,отит) вужудга келиши мумкин. Бу касалликлар беморда бурун оқиши (тумов), томоқ қизариши, оғриши, қулоқ оқиши кабилар билан намоён бўлади. Юрак қон-томир тизимидаги бузилишлар одатда кекса ёшдаги кишиларда кузатилиб, юрак мушакларининг яллиғланиши (миокардит), ривожланиб ўткир юрак етишмовчилигига олиб келиши мумкин. Ёш болаларда гриппнинг ўтиши уларнинг сийдик йўлларига таъсир қилиб сурункали буйрак хасталикларини келтириб чиқаради. Грипп вируси беморни бош миясини зарарласа минингит ва энцифалет касалликлари вужудга келиши мумкин. Бундан ташқари гриппдан кейин бемор чалинган сурункали касалликлар (биронхалин астма, сурункали бронхит, юрак қон-томир касалликлари қандли диабед буйрак касалликлари) қайталаниши ва зўрайиши кузатилади.

КАСАЛЛИКНИ ДАВОЛАШ

Касалликка чалинган бемор албатта ётиш режимига қатъий амал қилиш керак. Гриппнинг асосий хавфи унда қоладиган асоратидадир. Бунда инсон организими турли микроб ва бактериялар оладида ҳимоясиз қолади. Биз шифокорларнинг қатъий талабимиз бемор касалликка чалингандан сўнг 7-10 кун албатта ётиш режимига амал қилиши керак.

А) Бемор ўрин кўрпа қилиб ётиши, хонадаги пардалар тўсилган бўлиши керак, чироқ кўзга уринмаслиги зарур:

Б) Тана харорати 38 даражага етса ёки юқори бўлса аспирин ёки парацитамол бериш керак. Бош оғриғни бартараф қилиш учун аналгин агар ёнингизда дори воситалари бўлмаса тоза матони спирт ёки истеъмол сиркаси совуқ сув ила арадаштириб бемор пешонасига қўйинг.

В) Аспиринни доктор тавсия этган полирем, арбидол кабилар билан ичган маъқулдир. Ёки бўлмаса антигриппин, колдрекс, ринза, гриппколд, имудон, ИНСТИ чойлари кабилар қабул қилиши;

Г ) Грипдан оқ қон таначалари ( лейлоцит)ларданолинадигон интерферон дорисини бурун бўшлиғи атрофига оксалин суртмаси, “ ДОКТОР МОМ “, Линкас, Рулон малъхамларидан суртиш ;

Д ) Организмни сезувчанлигини инобатга олиб демидрол, супрастин, тавегил, диазолин кабилар қўлланилади;

Е ) Бурун битишига қарши пиносол, протаргол, болаларга ( назол, беби, рино, назевин), нафас йўлларидаги балғамни тезроқ кўчириш учун мукалтин, бронхолитин, ширинмия ёки гулхайри тиндирмаси, йўталга қарши пектусин, тусупрекс, бронхолитин, апдил-тотал, либексин, бромгексин каби дори воситалари шифокор тавсияси билан ичилиши керак.

БЕМОРНИНГ ТАОМИ

Беморга тез хазм бўладиган сувда пиширилган груч, шўрва ва қайнатма шўрва ширингуруч, бўтқалардан иборат овқатлар берилади.Организмни захарли маддалардан хайдаш мақсадида беморга кўп миқдорда суюқлик берилади(апенсил,олма шарбатлари) наматак, қорағат ва мойчечак ўтидан тайёрланган дамламалар хўжағат (МАЛИНА) лимон асал чой ичирилади. Организмни имунитетени ошириш мақсадида грипни ҳар қандай турида витамин А,В,С,Д ,Е бўлган қўшимчалар катталар ва боллалар учун (( джунгли-беби )), ((джунгли-кидс))алфавит, ревит, прегнавит, витрум қабул қилиш зарур.

Грипп бўлган беморнинг хонасига исириқ тутатиб туринг ёки хонанинг хар бурчагига саримсоқли пиёзни майдалаб тўрғаб тарелкага солиб қўйинг.

Беморга алоҳида идиш товоқ ажратилади, уни 1 фоизли сода ёки 0,5 фоизли хлорли оҳак эритмасида 5 дақиқа қайнатилади. Бемор ишлатган буюмлар ҳар қандай ювиш воситасида 15 дақиқа қайнатилади. Пол ва уй рўзғор жиҳозлари кунига икки маротаба 0,5 фоизли хлорли оҳак эритмасида ҳўлланган латта билан эритилади.

КАСАЛЛИКНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ЭМЛАШ

Эмлашда ишлатиладиган вакциналар ривожланишининг даражасига қараб уларнинг сифати яҳшиланиши баробарида доимий равишда такомиллашиб боради. Ҳозирги кунда уч авлод вакциналар ишлаб чиқарилмоқда.Бир авлод вакциналар грипп вируслари тарзида ифодаланиб, улар фақат суний равишда зайфлаштирган. Ёки олдиндан ўлдирилган бўлади. Икки авлодга мансуб “ вакцигрипп” , “вакфлю”, “сплит” деб номланган вакциналар мавжуд бўлиб, улар ички ва ташқи грипп вируслари антитаналарининг арлашмаган қисм тарзида ифодаланади.

Сўнгги йилларда пайдо бўлган юқори технологиялар туфайли юқори даражада тозаланган 3-авлод вакциналарини ишлаб чиқариш имконини берди. Уларга Нидерландияда ишлаб чиқарилган “Инфлювак” ва Россиянинг “Гриппол” вакциналари мисол бўла олади. Вакциналар 2 кўринишдаги ўрамда чиқарилади. Уларнинг миқдори бир марталик ишлатиладиган асл (оригинал) шприцда хисобланади. Ўрам ичидаги ампулалар 10-20 миқдорли вакциналар ва бир марталик шприцлар берилади. Вакцинани хона хароратида ва музлатгичда узоқ ушлаб бўлмайди. Сифатсиз вакциналарни сотиб олишдан ехтиёт бўлиш учун уларни хусусий шахслардан харид қилиш мумкин эмас. Сабаби у иссиқ даражада сақланган бўлса зиёни кўпдир. Эмлаш фақат шифокор кўригидан сўнг поликлиникаларда ёки эмлаш хонасида амалга оширилади.(Мурожат учун телефонларимиз +998-91-611-0-611)

ХАЛҚ ТАБОБАТИ УСУЛИДА ДАВОЛАШ

1. Киши гриппга чалинганда саримсоқ пиёз ёрдам беради. Бироз пиёз тозаланаб майда арчилади. Сўнгра идишга солиниб устидан 2-3 дақиқа давомида хидланади.

2. Бундан ташқари буғли ингалятциялар; мойчечак, картошка бўтқаси, сода эритмаси устида 2-5 дақиқа давомида бошни ўраб тараланаётган буғдан нафас олиш тавсия этилади.

3. Ерқалампир (хрен) ўтини яхшилаб ювиб, қирғичдан ўтказилади. Тоза идишга солиб устидан 2-3 дона лимон суви сиқилади. Бу аралашма кунига икки махал ярим чой қошиқдан ичилади. Бу шарбат нафақат грипп балки астма гаймаритда хам яхши ёрдами беради.

4. Гулмасут ўтидан бир ош қошиқ олиб, чойнакка солинади, устидан қайноқ сув қуйиб, кун давомида чой ўрнига ичилади.

5. Қариқиз ўтидан бир ош қошиқ солиб, устига бир литр қайноқ сув қуйилади. Бу дамлама кунига икки маҳал наҳорда ичилади. Дамлама грипп, тумов хатто зотилжамни даволайди.

6. Ярим килограмм пиёз, ярим пиёла тоза асал ва 4 пиёла шакарни аралаштириб, 3 соат давомида паст оловда қайнатилади ва совутиб, сирли идишга солинади. 4-5 махал бир ош қошиқдан истеъмол қилинса, шамоллаш, овоз йўқолиши, кўк йўтал, ўпка касаллиларида жуда қўл келади.

 Савол туғилади грипп билан шамоллашнинг нима фарқи бор деган?

--Грипп шамоллаш эмас,оддий шамоллаган одам уйда бир кун ётиб, кейин йўталишига ва бурун битишига қарамасдан ишга бориши мумкин. Грипп эса  инсонни камида бир хафта тўшакка ётқизиб қўяди. Бунинг устига, бранхит, пневмания  каби асоратлари билан саломатликка жиддий тахдид солиши мумкин.

                      ШАМОЛЛАШ   нима?

    Шамоллаш – бутун организм  ёки бирор аъзонинг совуққа чалиниб касалланиши. Ҳаво ҳароратининг пасайиши, намлигининг ортиши ва бошқа омиллар шамоллашга  сабаб бўлади. Шамоллаш кишининг куч-қувватини ва организмнинг микробларга  қарши курашиш қобилиятини сусайтиради. Халқимизда шамоллаш деганда, кўпинча  нафас йўли касалликлари: тумов, катар, бронхит, трахети, зотилжам ва хатто грипп кабилар тушинилади.

   Шамоллашнинг умумий  белгилари: кишининг юраги безовталанади, эти увишади ёки совқатади, аксиради, йўтал пайдо бўлади, бурни ачишиб, сув келади, иситмаси чиқади, боши оғриб лоҳас бўлади, дармони  қурийди. Шамоллашнинг сабаблари кўпинча совуқ хаводан таъсирланиш, кўкрак шамоллаши, барча  аъзоларнинг бошдан оёқ шамоллаши, қизиб турган ошқозонга совуқ сув, совуқ  мевалар ва таомларнинг  тушиши туфайли меъда ҳароратининг  сўниши  натижасида юзага келади.

   Бирор аъзо шамоллаганда мушаклари яллиғланиб оғрийди, масалан, орқа  миянинг  нерв илдизлари, улардан кетадиган асаб толалари, ишиас, невралгия,  юз нерви фалажи ва бошқаларда.

  Шамоллаш организм сезувчанлигининг ортиши  билан кечадиган  аллергик касалликлар, масалан: бўғим  боди  сурункали асаб толасининг  ўткир яллиғланиши ва бошқа  зўриқишига  сабаб  бўлади. Киши  шамоллаганда  яхши даволанмаса асорати ёмон бўлади ва қатор  хасталикларни келтириб чиқариши мумкин. Нафас  йўллари  яллиғланиши, томоқда қумроқ бордек бўлиши,  бурундан суюқлик оқиши, иштаҳа йўқолиши, ҳарорат  кўтарилиши, пайдо бўлиши мумкин.  Қолаверса, жуда кўп ташвишли, инсон ҳаёти учун хавф-хатарли хасталикларга биз “ха, шамолладингми, ўтиб кетади”, деб бепарво бўлиб, МЕНСИМАЙ ОЁҚДА ЮРИБ ЎТКАЗИБ ЮБОРАДИГАН   МАНА ШУ  ШАМОЛЛАШ  САБАБЧИ  БЎЛАДИ.

                Табобат  усулида даволаш.

• Отқулоқ  ўсимлигидан 1 ош  қошиғи устига 1 стакан қайноқ сув қуйилади.  Сузиб олиб,  ярим стакандан кунига 3-4 маҳал ичилади.
• Қўшторон (қизилтасма) ўтидан 3 ош қошиғи устига 1 стакан қайноқ қуйиб, 1 соат дамлаб қўйилади. Сузиб олиб, иссиқ холда 1/2  стакандан овқатдан олдин ичилади.
• Жўка гулидан  2 ош қошиғи  устига 2 стакан қайноқ сув қуйиб, 5-7 дақиқа қайнатилади. Сузиб олиб, ҳар қандан шамоллаш касаллигида 1-2 стакандан ичилади. Жўка гулидан тайёрланган дамлама ва қайнатмалар иситма туширувчи, бактерияларга қарши, юмшатувчи, шамоллашга қарши самарали восита хисобланади.
• Шамоллашда малина мураббосигина фойдали бўлиб, қолмай унинг барглари ва шохларидан тайёрланган дамлама ҳам яхшигина терлатади. Баргларидан тайёрланган дамлама  нафас йўллари яллиғланганда, томоқ оғриганда, шунингдек, балғам кўчиришда ишлатиди.
• Малина меваси ва баргидан олиб чой каби дамлаб, кунига 3-4 маҳал иссиқ ҳолда ичилса, терлатади ва иситмани туширади. Чой ичилгандан  сўнг тўшакда яхши ўралиб ётиш керак.
• Оддий бодрезак (чингиз) ва малина мевасидан 100 гр олинади. Шу йиғмадан 3 ош қошиғини кечқурун термосга солиб, устига 3 стакан қайноқ сув қуйиб, 2 соат дамлаб қўйилади. Кун давомида  сузмадан ичилади.
• Қариқиз илдизидан 1 ош қошиғи устига 1 стакан қайноқ сув  қуйиб, 15 дақиқа паст оловда қайнатилади ва 1 соат дамлаб қўйилади. Сузиб олиб, кунига 2 ош қошиқдан ичилади.
• Халқ табобатида шамоллашнинг олдини олиш учун қиш пайтлари уй шароитида 8-10 та наъматак мевасини  чойнакка  солиб, унга 1 ярим стакан қайнаб турган сув  ва 1-2 чақмоқ қанд солинади ва ҳар куни  ичилади.
• Наматак мевасидан чой тайёрлаб асал билан ичилса, шамоллаш касаллигининг  олдини олади.
• Қизил лавлаги шарбатини асал билан тенг миқдорда олиб аралаштириб, кунига 3-4 маҳал 2 ош қошиқдан ичилса, шамаллаш касаллигига шифо бўлади.
• Турпни майда бўлакчаларга бўлиб, қопқоқли идишга солинади ва устига шакар солиб духовкага қўйилади, 2 соатга қолдирилади. Совигач турп бўлакчалари олиб ташланади, тагида қолган суюқликни бирор идишга қуйилади. Болаларга кунига 3-4 маҳал 2 чой қошиқдан овқатдан олдин ва кечқурун ухлаш олдидин ичирилади, шамоллашни бартараф этади.
• Киши шамоллаганда, аксириб бурундан кўп суюқлик келганда, йўталганда, тухумдан каттароқ пиёзни қирғичдан ўтказади ва шамоллаган бемор бошини унга эгаштириб, оғиз ва бурун билан галма-гал нафас олиб чуқур ичга тортиб хидланади. Кунига 2 маҳал эрта билан ноҳорда ва кечқурун уйқудан олдин. 10 дақиқа давомида шамоллаш босилади, 1 чи кунданоқ суюқлик оқиши тўхтайди.
• Шамоллашда халқ табобатида саримсоқ бўлакчасини тиш орасида  тутиб туриш тавсия этилади. Бу муолажадан  сўнг 1 неча соат ўтиши билан шамоллаш ўтиб кетади.
• Саримсоқни қирғичдан ўтказиб, асал билан тенг миқдорда аралаштирилади. Аралашма қопқоқли идишда сақланади. Уни 3-4 кун давомида уйқу олдидан 1 чой қошиқдан истеъмол қилинади.
• Шолғомни майдалаб, сувини ичган бемор шамоллашдан халос  бўлади.
• Лавлаги илдизининг сиқиб олинган сувини асал билан аралаштириб, кунига 4-5 маҳал 5-6 томчидан бурунга томизилса, бемор мия шамоллашидан  халос бўлади.
• 1-2 бўлак саримсоқни эзиб, бўтқа қилиб 1 стакан илиқ зардобга қўшиб,  эрталаб ноҳорда 1 стакандан қултумлаб ичилади, кечқурун 1 стакандан 2-3 ҳафта давомида шамоллашда, йўталда, кўкрак оғриғида ичилади,  кечқурун 1 стаканндан 2-3 ҳафта давомида шамоллашда, йўталда, кўкрак оғриғида ичилади.
• Арслонқуйруқ ва сачратқи илдизидан тенг миқдорда олиб, устига қайноқ сув   қуйиб, чой каби дамлаб 1 соат ўраб қўйилади. Кунига 3 маҳал  ярим стакандан  овқатдан ярим соат олдин ичилади.
• Ерқалампир  илдизини қирғичдан   ўтказиб, ётиш олдидан кечқурун бўйин атрофига ёки кўкракка  қўйилади.
• Картошка  пўчоғини ювиб сирли идишга солиб, сув қуйиб, қайнатилади.  10 дақиқа буғга энгашиб нафас олинади. Бу муолажани  ҳар куни 1-2 маҳал тузалгунча қилинади.
• Картошкани  янги ўсиб чиққан ўсимталаридан  тайёрланган спиртли дамлама билан  бемор кўкраги ва пешонаси қизаргунча ётиш олдидан суртилади. Қуруқ  бозиллама қилинади.
• Эрмон (аччиқ шувоқ) ўтидан  15-20 гр олиб,  учтига ярим литр ароқ қўшиб, 24 соат тиндириб қўйилади. Кунига 3 маҳал овқатдан 15 дақиқа олдин 10 гр дан 100 гр гача ичиш тавсия этилади.
• Жунли матони сирка, ўсимлик мойи ва камфорага шимдириб, кечқурун ётиш олдидан  кўкракка қўйилади. Қирғичдан ўтказилган ерқалампирдан бўйнига ётиш олдидан кўкракка қўйилади. Қирғичдан ўтказилган ерқалампирдан бўйинга  илиқ бозиллама қилинади. Бемор пайпоғига қирғичдан ўтказилган ерқалампир солинади.
• 1 бош  пиёзни тозалаб бўтқа қилиб, ғоз мойи билан аралаштириб, кўкракка суртиб иссиқ рўмол билан ўралади. Эрталаб наҳорда шу қоришмадан 1 ош қошиқ истеъмол қилинади.
• Шувоқ ўтидан 1 ош қошиғи  устига  ярим литр ароқ қуйиб, 3 кун қўйилади. Ўткир шамоллашда ва ўткир йўталда кунига 3 маҳал ва ухлашдан олдин  ё ош қошиқдан ичилади.
• Қоқиўтнинг  ҳамма  қисми:  барги, пояси,  гули,  илдизи шамоллашга  қарши таъсир этади, терлатади, иситмани  тушириради. Қуритиб майдаланган  ўтидан 1 чой қошиғи  устига 1 стакан қайноқ сув қуйиб, ўраб ярим соат дамлаб қўйилади. Сузиб олиб, кунига 4-6 маҳал овқатдан 1 соат кейин 1 ош қошиқдан ичилади.
• Мойчечак гулидан, жўка, ялпиз ва маржон дарахтидан 1 ош қошиқдан олиб, аралаштирилади. Шу йиғмадан  1 ош қошиғини термосга солиб,  устига 1 стакан қайноқ сув қуйиб, 20 дақиқа дамлаб қўйилади. Тайёрланган  дамламадан  кунига 3  маҳал овқатдан олдин ярим стакандан ичилса, тумовга яхши фойда қилади. Бу халқнинг энг қадимий даволаш воситаларидан  бири ҳисобланади.
• Оқ пиёз сувини бурунга томизиш ёки ҳидлаш ҳам тумовга даво бўлади.
• Ўртача катталикдаги 5 дона пиёзни олиб, катта  кўзли қирғичдан ўтказиб ёки  майда тўғраб, 1 бош саримсоқни ҳам майдалаб унга қўшиб, устига 2 стакан сут  қуйиб юмшагунча қайнатилади. Оловдан олиб, озроқ  совигандан сўнг 1 ош қошиқ асал қўшилади. Тайёр дамламани кун давомида 1 қошиқдан ҳар соатда ичилади. Тумов, йўтал (бронхит), нафас йўллари яллиғланганда, зотилжамда  ичилса,  яхши фойда қилади.
• Беҳи  уруғидан  1 чой қошиғи устига ярим  стакан қайноқ сув  қуйиб, 2 соат  дамлаб қўйилади. Сузиб олиб, кунига  3 маҳал  1 ош қошиқдан  овқатдан олдин  ичак касаллигида, иштаха йўқлигида, шамоллашда  ичилади.
• Сербаргадан 100 гр, жўка  гулидан 75 гр олинади. Шу йиғмадан  3 ош қошиғини  кечқурун  термосга солиб, устига 3 стакан  қайноқ  сув қуйилади. Эрталаб сузиб, кунига  4 маҳал овқатдан ярим соат олдин 150 гр дан ичилади.
• Сабзи шарбати билан асалдан тенг миқдорда олиб аралаштириб,  истемол қилиб  юрилса, юқори нафас йўлларининг шамоллаши билан боғлиқ йўталда яхши фойда қилади.
• Сиркани 5 кунгача 3 маҳал 1 ош қошиқдан оч қоринга ичилса, танадаги ҳар  хил  яллиғланиш ёки шамоллашларга фойда қилади, овқат ҳазм бўлмаслик касали ҳам  тузалади.
• Настарин гулларидан ва бўймадароннинг  гулсаватчаларидан  тенг миқдорда олиб,  унга озроқ  дастбош  саватчаларидан  қўшилади. 2 чой қошиқ аралашмага 1 стакан  қайноқ сув қуйиб, 3-4 соат  оғзи ёпиқ ҳолда  дамлаб қўйилади. Ҳар куни  оч қоринга  чорак стакандан ичилади.
• Хом  сутдан ярим литр олиб,  устига 1 дона хом тухумни чақиб,  1 чой  қошиқдан асал ва сариёғ қўшилади.  Ҳаммасини яхши аралаштириб, ётиш  олдидан ичилади.  Эрталабгача шамоллаш ва тумов кетади.
• Одам  овқатланиш жараёнида  кунига  2-3 дона  олма истеъмол қилиб турса,  бу шамоллаш билан боғлиқ  касалликларни  3 марта камамайтиради.
•  Саримсоқ  шамоллаш, грип ва  бошқа кўп хасталикларнинг  олдини олади ва  даволайди. Корея, Япония, Хитой, Вьетнам мамлакатлари ахолиси саримсоқни  кўп истеъмол  қилади, айниқса, уни хомлигича салатларга  қўшиб ёки ўзини истеъмол қилиш уларда  одат тусига кирган. Қуруқ чой эса саримсоқнинг  қўланса  ҳидини батамом йўқотишга ёрдам беради. Бунинг учун 1 дамлам қора чойни  оғизга солиб, шимилади, лекин ютиб юборилмайди. Сўнгра оғизда  чайналса,  нохуш ҳид ҳам қолмайди.
• Камфорадан 4 гр олиб,  унга 4 гр арпабодиён мойи қўшилади.  Иссиқ жойда 4 кун  сақланади, сўнгра бемор чорак стакан сув билан 30 томчидан 2 чой қошиққача ичилади, устидан чой ичилади.
• Пиёздан 100 гр мини  майдалаб, устига 40 мл ошхона сиркасидан қуйиб, ярим соат оғзи ёпиқ ҳолда қўйилади. Сузиб олиб, унга 4 ош қошиқ асал қўшилади. Касаллик бошланганда ҳар ярим соатда 1 чой қошиқдан ҳар куни 3 маҳал овқатдан олдин истеъмол қилинади.
• Игирнинг қуритилган илдизини майда қирғичдан ўтказиб шишага солинади.Устига  бир см баландликда вина қуйилади. Ҳар куни бир ош қошиқдан бир ой давомида ичилади.
• Ҳамомда яхши терлаб белга қиргичдан ўтказилган  турп ва ерқалампирдан  тенг миқдорда олиб ёки иккаласидан бирини  озроқ асал ва туз билан белга суртилади. Хоммомдан сўнг 2-4 пиёла  мойчечак  ва жўка гулидан тайёрланган қайоқ дамлама ичилади.
• Доривор валерина илдизидан бир ош қошиқ, кийикўтдан бир ош қошиқ, ялпиз ва далачойдан 2 ош қошиқ дан, 250 г қора  чой қўшиб, шундан  бир  чой қошиғини  бир летр қайноқ сувга аралаштириб дамлаб қўйилади.   Кунига 2-5 стакандан шамоллашда ичилади.
• Қора турп ва саримсоқни майда эзиб бўтқа қилиб,тенг миқдорда олиб аралаштирилади. Кечкурун уйқудан олдин баданга яхши ишқалаб суртилади.Сўнг ўралиб тўшакка ётилади. Бир стакан сувга бир ош қошиқ асал, бир чой қошиқ эзилган саримсоқ солиб ичилади.Шундан сўнг бемор яхши терлайди.
• Арпабадиён уруғидан ярим стаканини устига бир стакан совуқ сув куйиб, паст оловда 15 дақиқа қайнатилади. Сузиб олиб тайёр қайнатмага чорак стакан асал асал, бир ош қошиқ  канияк қуйиб бир оз қайнатилади. Совигач хар ярим соатда бир ош қошиқдан истемол қилинади.     

“Малхам” табобат марказига мурожаат этсангиз, иммунитетингизни кўтарадиган ва иш қобилиятингизни оширадиган “Малхам” суюқлиги берилади. Бу дорини ичиб юрсангиз, юқоридаги касалликларнинг олдини олган бўласиз. Мурожат учун телефон +998-91-611-0-611.

Мурожат учун телефон +998-91--611-0-611.Электрон почтамиз : abduqodir sattarov<malham53@gmail.ru>

Абдуқодир Сатторов

                                               “Малхам”   табобати маркази рахбари, халқ табиби.

                    Юлдузхон Пармонқулова, марказ аъзоси, 1 тоифали шифокор

Фойдаланилган адабиётлар

А.Н.Саттаров *дард кўп-давоси ундан кўп*

Н.Ўлжабўева *халқ табобати хазинасидан жавохирлар*

А.Н.Саттаров  , Т.Р.Абдурахманов  *дардинга шифоман*

ТУМОВ ВА УНИ ОЛДИНИ ОЛИШ.

                                             ТУМОВ ВА УНИ ОЛДИНИ ОЛИШ.

Тумов- тиббий тилда ринит  дейлади

Бурун шиллиқ пардасининг ўткир ёки сурункали яллиғланишига айтилади. Тумов юқори нафос йўллари касалликлари орасида энг кўп учрайди. Совқотиш турли вирус-микроблар таъсирида организмнинг уларга қаршилик кўрсатиш кучининг пасайиши сабабли юзага келади. Тумов мустақил касаллик ёки бирор-бир юқумли касаллик белгиси бўлиши мумкин.( бу грипп эмас. грипп тўғрисида кейинги мақолада гаплашамиз.муаллиф)

  

    Бурун бўшлиғи хид билишдан ташқари, организм ва ташқи мухит ўртасида  ўзига хос  химоя  дарвозаси вазифасини бажаради. Нафас азоларининг  ички девори шиллиқ парда билан  қопланган бўлади. Шиллиқ парда тинимсиз равишда дарвозадан кирган  мехмонларни кутади, уларнинг микроб, замбуруғ, оддий чанг заррачаси ёки машина ёқилғиси эканлигини аниқлаб имкон қадар зарасизлантиради. Мисол учун: хаво таркибидаги чанг заррачалари бурун бўшлиғига киргач, у ердаги шиллиқ моддага қоришиб кетади. Бу модда ичида бир қатор химоячиларимиз яшайди. Улар лизоцим ва лейкоцит деб номланиб  кўзга кўринмас майда ғубор ичидаги  вирус-микрабларни дарров пайқаб, уларни нобуд қилади. Аммо организмнинг химоя қалқони (имунитет) холсизланган бўлса иш чатоқ.. Энди тумовга “хуш келибсиз”, дейишдан бошқа чорангиз қолмайди. Кетма-кет аксириб бурун оқишидан қийналяпсизми? Унда ўткир тумов (ринит)га чалинибсиз. Тумовнинг  бошланишига совқотиш (айниқса бош ва оёқдан совуқ ўтиши)нинг ўзи етарли бўлади. Агар нафас орқали вирус ва бактериялар организмга кирган бўлса янада оғирлашади.

Мустақил  ёки юқумли касалликлар (масалан грипп, дифтерия, қизамиқ ва б.) белгиси бўлиши мумкин. Тумовдан бурун ёки томоқ шиллиқ пардаси шишиб, ачашади ва қуруқлашади, 3-4 кундан кейин бурундан кўп миқдорда суюқ тиниқ шилимшиқ келади. Беморнинг умумий ахволи айтарли ўзгармайди, харорати одатда меъёр даражасида ёки бироз  кўтарилган  (37-37,5 градус), боши оғир, иш қобилияти пасайган бўлади. Бурундан нафас олиш қийинлашади, баъзан кўз шиллиқ пардаси яллиғланганли туфайли ёш оқади, хид билиш пасаяди. Тумов хусусан, эмадиган болаларда оғир кечади. Уларнинг бурун йўллари жуда тор бўлиб, бурун шиллиқ қавтининг озгина бўлсада шиши бурундан нафас олишни қийнлаштиради. Натижада жиддий    ўзгаришлар: ажанглик, уйқу бузилиши,кичик гўдакларни эммай қўйиши,жудда озиб кетиш ва бошқа холатлар кузатилади.Баъзан яллиғланиш бурун халқум эшитув найи шиллиқ пардасига хатто хиқиллоқ бронх ва ўпкага хам ўтиб кетади.Шунинг учун тумовнинг зўрайиб кетишига йўл қўймаслик керак. Касаллик аломатлари пайдо бўлиши билан мутахасис шифакорга муролжат этиш лозим. Асал ёки малина муроббоси солинган иссиқ чой ичиш,  лозимдир.

Белгилари қандай?

    Дастлаб бурун бўшлиғида қуруқлик, қичишиш сезилгани боис инсон тез-тез акса уради. Мазкур холат хаммада хар хил (1 саотдан 2 кунгача давом этиши) мумкин. Кейинчалик (айниқса эрталабга яқин) бурун битиши қийнайди. Бу ринитнинг илк босқичи хисобланади. Касалликнинг 2 чи босқичида бурундан шилимшиқ модда оқади. Бу нафас олишни янада қийинлаштиради. Беморнинг иштахаси пасаяди мутассил равишда боши оғрийди.   Бемор оғиз орқали нафас ола бошлайди,бу эса шамоллашнинг яқин нафас аъзоларига тарқалишига ёрдам беради.Бир-икки кундан кегин бурундаги ажралмалар янада қуюқлашади.Бу ренитнинг учунчи босқичи хасобланади.Бу даврда албатта даво чораларини қўллаш зарулдир.

Ўткир тумов кўп холларда бехоллик,бош оғриши хатто тана хароратини кўтарилиши билан кечади.Истма организмнинг инфекция билан курашаётганини билдиради. Шунинг учун тана харорати 37 даражадан ошмаса истма тушурувчи воситаларни ичмаган мақул.

Тумов пайтида шиллиқ пардадаги қон томирлар кенгайяди(бурун ичида хово исиши керак-да) лейкоцитлар хам кўпаяди.Бурундан ажралаётган шиллиқ моддалар эса набуд бўлган микробдан сизни халос қилади.Шиллиқ модданинг бир қисми халқум тамон йўл олганида бемор акса уради,тамоғи қичишиб йўталиши хам мумкин.Бу холатда шамоллашга қарши воситалар хамда томчи дорилардан фойдаланишингиз керак булади.

Хакимларнинг халқ табобати тажрибаларига асосланиб айтишларича,тумовнинг 4 сабаби ва 4 белгиси бор.

Сабаблари: Биринчи-савуқ хаводан таъсирланиш,

Иккинчи—кўкрак шамоллаши,

Учунчи –барча аъзонинг бошдан аёқ шамоллаши,

Тўртинчи –қизиб турган  ошқазон хароратининг сўниши.

Касалликнинг тўрт белгиси;

Биринчиси-юрак безовталанади.

Иккинчиси- йўтал пайдо бўлади.

Учинчиси- баданда харорат кўтарилади.

Тўртинчиси- бош оғрийди.

   Касалликдан қутилиш чораларидан бири хар куни эрталаб сигир сариёғидан бир қошиқ ёки табиатига қараб кўпроқ олиб иситиб, ширмойной билан ейилса, тер чиқаради. Кўп ўтмай  йўтал босилади. Агар кўнгил овқат талаб қилмаса, кўк сигирниниг сутидан ичилади,  у бўлмаса бошқа рангдагиларники хам бўлаверади. Сутни қайнатиб 41 мартоба шопириб сув қўшмаган холда қайноқ холида ичилади.

 Касалликни вақтида  даволанг

 Бурун битишига бепарво бўлсангиз касаллик тезгина сурункали тарзга ўтиб кетади. Тумовга қарши даво чора кўрмасангиз  унинг  тез-тез қайталашига тайёр туринг сурункали тумов бурун бўшлиғи шиллиқ пардасининг ўсиб, қалин тартиши (гпертрофия) ёки унинг юпқалашиб кетиши (атрофия)га олиб келади. Натижада беморнинг нафас олиши  янада қийинлашади. Бу холатда бемор димоғида гапиради боши тез-тез оғригани сабабли диққатини бир жойга жамлай олмайди бурун битиши хамда, хид билиш  сезгисини пасайиши касалликнинг яққол белгилари хисобланади. Бурундан йиринг аралаш шилимшиқ оқади ёки аксинча қуруқ қотишмалар бўлиши мумкин бурун шиллиқ қавати тинимсиз яллиғланаверса кейинчалик гаймарит, синусит каби касалликларга дуч келишингиз мумкин. Тумовни даволамаслик нафақат хид балки там билиш сезгиларининг пасайишига олиб келади. Натижада беморнинг иштахаси йўқолади сурункали атрофик ринит  узоқ вақт давомида чанг тўзон зарарли газ, бошқа кимёвий моддалар  таъсирида  бўлган  касб эгалари (завод фабрика, пахта титиш цехлари)да кўп кузатиладиган холатдир. Мазкур шароит ўзгартирилмаса беморда аллергик ринит юзага келиши мумкин. Бунда бурун бўшлиғининг шиллиқ қавати жуда қуруқлашади, бурунда қуруқ қотишмалар хосил бўлади касаллик бурун бўшлиғига аллергик таъсир  келтирувчи  бирон-бир модда тушганда бошланади. Кўпинча бу шамоллаганда ўткир респиратор касаллик билан хасталанган пайтда рўй беради. Беморнинг аҳволи ўзгаради бурун атрофидаги терининг қизариши қичиши, тез-тез акса уриш бурундан  тиниқ ажралмалар оқиши билан ифодаланади.

Тузли муолажа

Даволашда бурун бўшлиғини илиқ сувда ювишдан самаралироқ  восита йўқ. Агар ярим пиёла қайнатилган сувга ярим чой қошиқ ош тузи солиб чайсангиз фойдаси янада кучли бўлади. Тузли эритма шиллиқ қаватдаги шишни йўқотиб, нафас олишни енгиллаштиради. Агар бурундаги ажралмалар йиринг аралаш бўлса тузли эритмага 1 томчи йод қўшилади.

 Аммо миқдорини ошириб юборманг. Йод бурун бўшлиғини куйдириб юбориши мумкин.

СУРУНКАЛИ:қуруқ тумовда бурун шиллиқ қаватини ёғлаб туриш керак бунинг учун зиғир ёғида фойдаланишингиз мумкин. Ёғ бурунга томизилмайди, балки пахта бўлагини қўлда ишқалаб, учуга озгина ёғ томизилади ва бурун бўшлиғига киритилади.

АТРОФИК:ринитни даволашда бурун шиллиқ қаватини юмшатувчи ва микроплардан зарарсизлантирувчи суртма дорилардан фойдаланилади. Бундан ташқари даволашда витамин ва микроэлементлар хам қўлланилади. Ўсимлик экстрактлари айниқса алоэдан тайёрланган воситалар тўқималардаги моддалар алмашинувини тезлаштириб беморнинг ахволини яхшилашга ёрдам беради. Бундан ташқари физитеропия  муолажалридан хам фойдаланишга тўғри келади.(физотерапия апаратларни ва гиёхларни “малхам”табобат марказидан олишингиз мумкин.тел +998-91-611-0-611)

Бурунга дори томизиш қоидалари

1.      Дори томизишдан аввал бурун бўшлиғига тузли эритма юбориб  тозаланади катталар бурнини яхшилаб чайишлари, кейин кафтларига тузли сув олиб бурунга шимдиришлари мумкин. Кичкинтойлар учун эса фуркагичдан фойдаланишга тўғри келади.

2.      Бурун бўшлиғи тозалангандан сўнг томчи дорини фуркагич (пипитка)нинг ичга тортиб ўнг қўлда тик ушланади.

3.      Чап қўлнинг бош бармоғи ёрдамида беморнинг бурни кўтариб турилади. Фуркагични  бурунга теккизмаган холда аввал ўнг бўлшиққа 1-2 томчи томизилади беморнинг боши ўнг томонга бурилади шунда дори шиллиқ қаватга бир теккизда тарқалади.

4.      1-2 дақиқадан кейин худди шу харакатлар буруннинг чап катакчаси учун такрорланади.

5.      Муолажа сўнгида бурун устидан енгил уқаланади                                                                                                          

Кичик ёшдаги болаларни даволашда хуқна учун мўжжалланган асбоб (груша)дан файдаланманг. Чунки бурундаги ажралмани тортаман деб боланинг қулоғини зарарлаб қўйишингиз мумкин. 2 ёшгача бўлган болаларга спрей (сепиладиган дори) қўлланилмайди. Кичик ёшдаги болалар учун алохида томчи дорилар мавжуд.

Касалликнинг бошқа турлари

Даволанишда –фақат  шифокор буюрган дориларни қабул  қилинг.Шуни унитман-ки қабул қилаётган дориларингизни миёрини билинг.Акс холда бурундаги майда қон томирлар  доимий кенгайган  холатда бўлиб ,вазаматор ёки аллергик  ренитга йўл очилади. (бу тўғрисида кегинги маколаларда тухталиб утамиз) Вазаматор ренитнинг юзага келишига қуйдаги холатлар сабаб бўлади:бурун қон томирларининг идора этувчи нерв толалари фаолияти бузилади. Касаллик зўрайган тақдирда бурун битиши, сизнинг доимий хамрохингизга айланиши мумкин. Бу эса ўз навбатида гймарит ва қулоқ оғриғига олиб келиши мумкин.

Аллиргик ринит эса шиллиқ қаватининг бирон–бир моддага нисбатан таъсирчанлиги туфайли юз беради. Хозирда тумовнинг бу тури ахоли орасида кўп тарқалган.Сабабаи истимол қилинаётган махсулотлар таркибида суний бўёқ моддалар мавжуд.Кундалик турмишимизда ишлатаётган ювиш ва тозалаш воситалари таркиби хам аксарят кимиёвий моддалардан иборат. Ташқи мухит  экологиясини тобора ўзгариши  инсон саломотлигига таъсир этмай қўймайди. Бунинг натижасида аллергик касаллликлар сони тобора ортиб бормоқда.

Бу касалликнинг белгилари:аллергик тумов айниқса бахор ва куз мавсумларида авж олади(бу тўғрисида кегинги маколада баён қиламан) сабабаи айнан шу дамда ўсимликлар чангланади.Бундан ташкари уй хайвонлари, мушук, ит жуни парандаларнинг патлари дори-дармонлар беморнинг тинимсиз аксириши кўзлариниг қизариши нафас қисишига замин бўлади. Эндиликда бу маддолар бемор учун  яққол алларген хисобланади.

Бурун битишни бошқа сабаблари

Бурун битиши одатий холатга айланган бўлса ЛОР (томоқ, бурун, қулоқ) шифокорига учраб бунинг асил сабабини аниқлаш зарур. Мазкур холат бурун тўсиғининг қийшайиши сабабли юзага келиши мумкин.Малумки бурнимиз юпқа тўсиқ билан икки бўлакка ажралган. Бурун катаклари орқали ташқи мухит билан хона орқали эса халқум билан туташади. Асосан  тўсиқнинг олдинги тоғайдан иборат қисми туғма ёки шикастланиш сабабли қийшайяди. Бунда бурундан нафас олиш қийинлашади, хид билиш бузилади. Вақтида шифокорга мурожат этилмаса бу жиддий муаммога айланиши мумкин. Бурун битиши туфайли бурун шиллиқ қавати қуруқлашади. Бу эса инсоннинг шамоллашга моиллигини оширади.Натижада инсон нафақат тумов ёки гаймарит балки қулоқ тамоқ яллигланишини ортириб олади.

Бурун битиши апноэ (уйқуда хуррак отиш, нафас олишнинг бирзумга тўхташи) каби нохуш холатларга олиб келади.

Мазкур холат қон босмининг тез-тез кўтарилиб туриши юрак уришини тезлашашиши .

Бош оғриғи суринкали чарчоқ,хотиранинг пасайиши каби холатларга олиб келиши мумкин.

Бурун тўсиғининг қийшайиши оқибатида бемор фақат бир катакча орқали нафас олади.Бу хам нафас аъзоларининг зўриқишига олиб келади.

(Мурожат учун манзилимиз МАЛҲАМ халқ табобат маркази телефонларимиз+998-91-611-0-611)

Касалликни даволаш

Бунда энг биринчи чора аллергик таъсирга сабаб бўлган модда ёки нарсаларни йўқотиш хисобланади.Беморнинг уйида хйвонлар ,балиқ,хонаки қушлар бўлмаслиги керак.Уйни тозалашда кейимларни ювишда кимиёвий воситалардан имкон қадар фойдаланишга тўғри келади.Беморнинг хонасини тез-тез шамоллатиб туриш ,жиҳозлардаги чангни полни кунаро нам латтада артиш лозим.Ўрин кўрпасини хар хафтада ташқарига олиб чиқиб қоқиш,шамоллатиш катта ахамиятга эга.Пар кўрпа ,ёсдиқ, ўрнига пахта ёки  синтепендан фойдаланилади.

Беморни табобат усулида даволаш

Икки дона тухимни сувда пиширилади пости олинмаган холда иссиқлигича беморнинг пешона, бурун ва ияги тамон айлантирилади. Муолажани хар куни бир-икки мартагача тухум совугунча бажарилади.Мабода тухум бўлмаса уни ўрнига картошкадан хам фойдаланиш мумкин. Бунинг учун картошкани аввал яхшилаб ювиб пости билан сувда қайнатилади

·                          Сирланган  идишга икки летр сув қуйиб қайнатилади оловдан олиб ичига бир ош қошиқ ичимлик содаси солинади. Идишдан чиқаётган буғ устига беш дақиқа нафас олинади. Беморнинг устига чойшаб ёпинса самараси янада ошади. Муолажани ётишдан олдин 5 кун давомида бажарилади.

·                          Алой баргини сиқиб сувини 3-5 томчидан хар бир бурун катакчасига томизиладива енгил уқаланилади. Муолажани хар куни 2 махал (эрталаб ва ётишдан аввал) уч кун давомида бажарилади.

·                          Бир летирли чойнакка бир чой қошиқ қора чой ва бир чимдим седана уруғидан солиб устига қайноқ сув куйлади чойни  уч дақиқа чўғда қайнатиб олсангиз фойдаси янада ошади.Седанали чойни пиёлага қуйиб ярим чой қошиқ асал билан аралаштириб ичилади.Сўнгра иссиқ ўраниб ётилади. Бу усул шамоллаш, ангена, гаймарит ва грипда хам қўл келади.

·                          Ялпиз ўтини далачой барги билан бирга қайнатиб ичилади. Бунинг учун гиёхларни ярим чой қошиқдан аралаштириб чойнакка солинади устига ярим летр қайноқ сув куйиб беш дақиқа дамланади.Ялпизли чойни кун давомида бир пиёладан ичилади. Бу усул бурун битиши ва шамоллашда яхши ёрдам беради.

·                          Саримсоқ пиёздан беш бўлакча олиб майда тўғралади.Устига ярим летр қайноқ сув қуйиб иссиқ ўраб қўйилади. Бир кеча давомида тиндиргач докадан ўтказилади.Тиндирмани иситиб 2-3 томчидан буринга томизилади. Бу усул грипп сабабли бошланган тумовда яхши ёрдам беради. Шу тиндирмадан ангинада тамоқ чайиш хам мумкин.

·                          Бир бўлак пахтани куйдириб тутинини хидлаш тумовдан тез халос бўлишга ёрдам беради.

·                          Тавонга йод эритмаси ёрдамида панжара чизиб иссиқ жунли пайпоқ кийиб ётилади. Муолажани уч кун давомида уйқудан олдин бажарилади.

·                          Доктор МОМ ёки юлдузча бальзамидан хидлаш бурун ва унинг атрофига суркаш хам яхши натижа беради.

·                          Қизил пиёзни қуйруқ ёғига яхшилаб қизаргунча қовуриб кунига бир-икки ош қошиқ ичилса даво қилади.Даволаниш муддати 3-4 кун

·                          Тумов бошланишида озроқ пиёзни гўшт майдалагичдан ўтказиб сўнгра бурун учига намланган салфеткага қўйиб устига тоза салфетка қўйилади. Пиёз 12-15 дақиқа туриши керак. Бу молажа  4-5 махал қилинса ўткир тумов  1-2 кунда тузалади.

·                          Пиёздан шарбат таёрлаб унга пахта тампонда шимдириб тумовда бурунга кунига 2-4 махал 10-15 дақиқа қўйилади

·                          Ҳалқ табобатида ўткир тумовда янги таёрланган пиёз ва саримсоқ шарбатидан кенг фойдаланилади. Пиёз ва саримсоқ шарбатини сув билан ёки 5-10 % тоза асал билан 1:5, 1 :10  нисбатда аралаштирилади.

·                          Саримсоқдан 3-4 бўлакчасини  эзиб  бир стакан сутда қайнатилади.Уни кунига 3-4 махал бир чой қошикдан истеъмол қилинади. Юқори нафас йўллари яллиғланганда фойда қилади.

·                          Саримсоқнинг майдаланганидан  50 г  ига 500 г қатиқ қўшиб  бир кеча қўйилади.  Ўткир тумов, йўталда  4-5 махал бир ош қошиқдан овқатдан олдин истемол қилинади.

·                          Саримсоқдан бир бўлакчасини кесиб кунига бир неча бор хидланади.

·                          Қарағай куртакларидан 3 ош қошиқни 1-2 литр сувда қайнатиб, сўнгра бошга мато ёпиб буғидан нафас олинади. Бундай ингалациядан сўнг  2-3 соат кўчага чиқилмайди тумов йўтал  ва бошқа нафас йўллари касалликларида яхши фойда қилади.

·                          Тоғ қуддуси ва сигир қуйруқ гулидан 100 гр дан олинади шу йиғмадан 3 ош қошиғини кечқурун термосга солиб устига 3 стакан қайноқ сув қуйиб, қўйилади. Эрталаб сузиб олиб, кунига 4 маҳал овқатдан 1 саот олдин 150 гр дан ичилса кўздан ёш оқадиган тумовда фойда қилади.

·                          Болгариялик башоратчи ва табиб Ванганинг фикрича 1 чой қошиқ асалга  2,5 чой қошиқ хом қизил лавлаги шарбатидан яхшилаб аралаштириб кунига 4-5 маҳал бурунга 5-6 томчидан томизиш фойдали сўнгра пайпоққа хамтал кукунидан солиб кийиб ётилса шифо бўлади.

·                          Турпнинг устки қисмини кесиб олиб ўртаси тешилади ва ўйиб ичига суйуқ асал солиб устига турп бўлакчаси қўйилади ва идишда 4 саот қўйиб қўйилади. Тайёр бўлган турп шарбатидан кунига 3-4 маҳал 1 чой қошиқда болага ичирилади.

·                          Картошка пўчоғидан 1 ховучини идишга солинади ва устига сув қуйиб, қайнатилади сўнгра бемор  3-5 дақиқа картошка буғидан нафас олиши керак.

·                          Қотирилган қаттиқ нон ёки бирор кўйган латта дудуни хидласа бурун битиши ва тумовда яхши ёрдам беради.

·                          Қизил лавлагини майдалаб тўғраб усти ёпилгунча қайноқ сув  қуйиб 3 кун қуёшга қўйилади ва 3 кундан сўнг лавлагини олиб ташланади суви билан оғиз ва бурун кунига 4-5 маҳал сурункали тумовда чайилади.

·                          Тирноқгул (тухумак) дамламасидан 1 чой қошиғи устига ярим литр илиқ сув қуйиб шу сув билан бурун ювилади бунинг учун сувни бурунга олиб  туфлаб ташланади бу муолажа кунига 2 маҳал эрталаб ва кечқурун 3-4 марта қайтарилади.

·                          Бўймадарон, далачой, ялпиз ва эвкалиптдан 5 гр дан олинади шу йиғмадан 10 гр олиб, устига 1 стакан совуқ сув қуйиб, 5-10 дақиқа қайнатилади. Ўткир тумовда кунига 2-3 маҳал овқатдан сўнг 50 гр дан  иссиқ чой каби асал билан ичилади.

·                          Наматакдан 10 гр, газанда ва кийикўтидан 5 гр, олинади шу йиғмадан 15 гр олиб  устига 1 стакан совуқ сув қуйилади ва 2-3 дақиқа қайнатилади.           1 соат дамлаб қўйилади. Кунига 2 маҳал ярим стакандан иссиқ чой каби асал билан ичилади.

·                          Эман пўстлоғидан 10 гр, далачой ўтидан 5 гр, тол пўстлоғидан 5 гр, жўка гулидан 10 гр, ялпиз баргидан 10 гр олинади шу йиғмадан 20 гр олиб, устига 1 стакан қайноқ сув қуйиб, 3-4 соат дамлаб қўйилади. Ишлатиш олдидан 3-5 томчи пахта мойидан қўшилади бурунга кунига 3-4 махал 6-8 томчидан томизилади шу дамлама ингалация учун ҳам  ишлатилади даволаш муддати 5 дақиқадан 3-4 муолажа.       

·                            Эман пўстлоғи 15 г наврак барги 15 г ,тирноқгул 10 г ,жўка гули 15 г олиниб шу йиғмадан аралаштириб ундан 20 г олиб устига бир стакан қйноқ сув куйлади ва бир ярим икки соат дамлаб қўйилади. Тайёр махсулотни сузиб олиб бурунга томчи ва ингаляция учун ишлатилади.

·                          Алой шарбатидан 4 қисм наматак меваси бўтқасидан икки қисм асалдан икки қисм чўчқананг ички ёғи билан тенг аралаштириб эвкалипт мойини пахтага тўйинтириб бурун катакларига 15 дақиқадан навбат билан тампон қилиб қўйилади. Муолажа тумовда кунига бир неча мартоба такроллнанади. Қадимги рус табобатида тумовдан фориғ бўлиш учун қуйдаги усулдан файдаланилган.Беморнинг жуда иссиқ уйга ётқизиб иссиқ кийинтириб кўрпага    ўраб қўйишган.Сўнгра терлатиш учун кўпроқ арпа сувидан ва иссиқ чой ичирилган. Қирғичидан ўтказилган ер қалампирни хидлатилади. Ундан энсага, қўлларга пешонадан пастга қўйилади.

·                          Қариқизнинг қуритилган баргидан бир ош қошиғи устига бир стакан қайноқ сув куйиб сув хаммомида 15 дақиқа дамлаб қўйилади. Кунига 4-6 махал бир ош қошиқдан овқатдан сўнг илиқ холда ичилади.Томоқ оғриганда шу дамлама билан бир неча мартоба тамоқ чайилади.

·                          Ярим коса қатиққа яримта пиёз ва ярим боғ кўк саримсоқ пиёзни майда тўграб  суви қочган бир бурда нонни хар икки соатда истемол қилиш керак.Туўлик ва кечқурин қоврилмаган гўштсиз оқшоқ хорда ёки пиёва шорва ичиш керак

·                          Халқ табобатида киши тумов бўлганида седанали чой ичиш тавсия этилади. Бир чой қошиқ қора ёки кўк чойни бир летр чойнакка солиб устига 20-25 дона седана солиб дамлаб қўйилади.Чойга қўшиб ичилади.

·                          Маржон дарахт гулидан  ва қуритилган баргидан 1 ош қошиқ олиб, устига 1 стакан қайноқ сув қуйиб, 1 соат дамлаб қўйилади. Кунига 3-4 маҳал 1-2 ош қошиқдан асал билан ичилади.

·                          Ялпиз ўтидан 1 ош қошиғи устига 1 стакан қайноқ сув қуйиб, 1 соат  ўраб дамлаб қўйилади. Озроқ асал қўшиб ичилади. Ялпиз дамламаси билан бурун ювилади.

Фойдаланган адабиётлар: 1.А.Н.Саттаров,Т.Р.Абдурахманов “Дардинга давоман” 2.Хайдарова Г.С. “Тумовни  қандай енгиш мумкин?”

 3.Н.Ўлжабоева “ Ҳалқ табобати хазинасидан жавохирлар.”

4.А.Н.Саттаоров “Аллергик тумов”

5.А.Н.Саттаров “дард кўп-давоси ундан кўп”                                                              Малҳам ҳалқ табобат маркази раҳбари                                

                                                                        Абдуқодир Нурмухаммад ўғли              Саттаров

                                                                        +998-91-611-0-611