шамоллашга

Шамоллаш касалликларида ишлатиладиган доривор ўсимликлар

Маълумки, инсон ва ташқи муҳит ўзаро боғлиқ. Шунинг учун улар бир-бирига таъсир кўрсатади. Чунончи, ҳаво ҳарорати, унинг намлиги, шамол, қуёш нури одам организмига таъсир этиб, ҳар хил ҳолатларни келтириб чиқаради. Бу турли касалликларга сабаб бўлиши мумкин.
Метереологик омиллардан (масалан, ҳавонинг совиши) организмнинг кийим ёрдамида ҳимоя қилиниши одамнинг ушбу ҳолатга қаршилигини камайтириб, уни шамоллаш билан боғлиқ касалликларга берилувчан қилиб қўяди. Булар орасида нафас йўлларининг яллиғланиши (шамоллаш) куз ва қиш фаслида кўп учраб туради. Бу ҳолат организми яхши чиниқмаган, касалликларга тез-тез чалинадиган нимжон одамларда, айниқса, болаларда кўпроқ содир бўлиб туради. 

Шамоллашдан келиб чиқадиган хасталикларга юқори нафас йўлларининг яллиғланиши (ўткир ва сурункали катар) ва вируслар пайдо қиладиган грипп киради. Ушбу касалликлар асосан ҳавонинг совиши ва совуқ тушишига боғлиқ бўлгани учун улар “фасл касалликлари” ёки “фасл шамоллаши” деб юритилади.

Юқори нафас йўллари катарида бурун, томоқ, ютқин, ҳалқум, трахея ва бронхлар шиллиқ қаватининг яллиғланиши кузатилади. Булар ринит (тумов), ларингит, фарингит, трахеит ва бронхитлар деб юритилади.Ушбу касалликлар юқумли бўлмасдан паст ҳароратнинг бутун танага ёки айрим тана қисмига маҳаллий таъсири натижасида келиб чиқади. Бунда шиллиқ пардаларнинг қон томирлари торайиши кузатилади. Натижада беморда тез-тез акшириш, бурундан сув оқиши, овознинг ўзгариши, йўтал ва бошқа ҳолатлар вужудга келади. Бурун орқали нафас олиш қийинлашади, бемор кечалари терлайди, ўзини нохуш сезади. Кўпчилик беморлар ўз касаллигига аҳамият бермасдан оёқда ўтказишади. Лекин шуни айтиб ўтиш керакки, ушбу шамоллаш ҳолатлари ҳар хил асоратларга сабабчи бўлиши мумкин. Масалан, ўпканинг яллиғланиши, қулоқнинг йирингли касаллиги ва бошқалар. Буларнинг содир бўлиши асосан оғиз ва бурун бўшлиғидаги микроорганизмларнинг шароит яхши бўлиши натижасида кўпайишига боғлиқдир. Ушбу асоратлар ёш болаларда, чақалоқларда кўпроқ бўлиб туради. Асорат бўлмаса касаллик 5-6 кун давом этиб, бемор соғайиб кетади.

Юқори нафас йўлларининг шамоллаши ўзининг кўриниши, давом этиши ва белгиларига кўра грипп касаллигини эслатади. Лекин грипп ўзининг келиб чиқиши, ривожланиши, давом этиши ва асоратлари билан фарқ қилади. Чунки бу касалликни вирусларнинг ҳар хил тури пайдо қилади. Шунинг учун ҳам у юқумли хасталик ҳисобланиб, куз ва қиш фаслида тарқалади. Чунки грипп вируслари учун паст ҳарорат яхши шароит ҳисобланади.

Грипп бўлган беморлар йўталганда, аксирганда ёки улар ишлатган дастрўмол, сочиқ, идиш товоқлардан фойдаланилганжа вируслар соғ одамга юқиши мумкин. Улар ҳаво орқали бурунга ва оғиз бўшлиғига тушиб, шиллиқ қаватни яллиғлантиради. Гриппда, юқорида айтилгандек, тумов, ларингит, фарингит, трахеит ва бронхитга хос ҳолатларни кўриш мумкин. Лекин айрим ҳолларда булар бўлмаслиги ҳам мумкин.
Киши организми умумий ҳолатининг ўзгарини гриппнинг асосий белгиларидан ҳисобланади. Этнинг увишиши, тана ҳароратининг кўтарилиши, бош айланиши ва оғриши, ҳолсизлик – қувватсизлик, оёқ қўлларнинг қақшаб оғриши ва бошқа белгилар гриппга хосдир.
Грипп киши организми учун анча хавфли ҳисобланади. Чунки у берадиган асоратлар хилма-хил ва оғир ўтади. Буларнинг ўпканинг шамоллаши, қулоқ ва кўзнинг йирингли яллиғланиши, марказий ва периферик нерв системасининг, ички аъзоларнинг (буйрак, юрак ва бошқа) издан чиқиш мумкин. Ушбу асоратларга даво қилиш анча мураккаб ва узоқ вақтни талаб қилади. Шу сабабли гриппга дучор бўлган бемор касалхонага ётқизилиб, даво қилинади. Даво сифатида асосан вируслар пайдо қиладиган касалликларга таъсир этадиган дори препаратлари (антибиотиклар), касаллик белгиларини камайтирадиган турли-туман (иситма туширадиган, йўталга қарши, балғам кўчирувчи, оғриқ қолдиручи, яллиғланишга қарши) дорилар ишлатилади.

Гриппга даво қилиш мақсадида тавсия этилиши мумкин бўлган бу дори препаратлари юқори нафас йўлларининг шамоллашида ҳам берилиши мумкин. Бундан асосий мақсад касаллик асорат қолдиришига йўл қўймаслик, унинг олдини олишдир.

Ушбу дори воситалари ичида ўсимликлардан олинган ва тайёрланган дорилар кўпроқ аҳамиятга моликдир. Чунки уларнинг таъсири юмшоқ, кучи эса унча кули бўлмаса ҳам, лекин уларда ножўя таъсир кам бўлади. Кўпчилик ҳолларда тана учун зарарсиздир.
Шуни айтиб ўтиш керакки, келтирилган шамоллашга боғлиқ касалликларга чалинмасликнинг бирдан-бир йўли – бу организмни чиниқтиришдир. Грипп эпидемияси вақтида врач кўрсатган тадбирларга бўйсуниш ва уни бажаришдир. 
Шамоллашга даво бўладиган препаратлар орасида ўсимликдан олинган ва тайёрланган дори воситалари алоҳида ўрин эгаллагани ва кўпроқ ишлатилгани сабабли ушбу мақолада улар тўғрисида сўз кетади.

Шамолллаш касалликларига даво қилишда бир қанча шифобахш ўсимликлардан фойдаланилади. Уларнинг умумий сони 50 дан ортиб кетади. Баъзилари балғам кўчирувчи, йўтални қолдирувчи ва кўкракни юмшатувчи хоссага эга бўлса, бошқалари бактерияларга қарши, буруштирувчи таъсир кўрсатади. Шу сабабли улар оғиз-томоқни чайиш учун ёки терлатувчи шифобахш восита сифатида қўлланилади. Ушбу ўсимликларнинг кимёвий таркиби турлича, шунинг учун ҳам улар организмга ҳар хил таъсир кўрсатиши мумкин. Лекин уларнинг ҳаммаси ҳам шамоллаш касалликларига даво бўлади. Қуйида мазкур ўсимликлар, уларнинг ишлатилиши тўғрисида маълумотлар келтирамиз.

(давоми бор)