пиёзнинг фойдалари

ПИЁЗНИНГ ХОСИЯТЛАРИ

Бисмиллоҳир рахмонир рохием

ПИЁЗ араб  тилида басал,рус тилида лук дейлади.Пиёз кўп йиллик ,бўйи 60-100 см га етадиган ўт ўсимликдир. Ер остида йирик пиёзбошчаси бўлади.Пояси йўғон ичи ковак,ўрта қисмдаги жойлар бироз шишган.Барги узун цилиндирсимон,ўткир  учли ,ичи ковак  бўлиб пояда қини билан ўрнашган .Гуллари оддий соябонга тўпланган.Меваси шарсимон чоноқ.Ўсимлик май-июньда гуллаб июлда пишади. Ошхона пиёзи ёввайи холда учрамайди.Уни келиб чиқиши аниқ эмас.Тахмин қилинишича пиёз Ўрта Осиё ва Кавказнинг тоғли туманларида бундан қаройиб олти минг йил аввал маданийлаштирилган.

                ТУРЛАРИ                                                                                                                       

Малимотларга қараганда  пиёзнинг 1000дан ортиқ навлари бўлиб  МХД да унинг 150нави қайт этилган.

Маданий пиёзлардан энг кўп экиладиган бош пиёз(А.сепа),порей(А.поррум),батун (А.фистулозум), аскали пиёзи ( А.Аскаланум),Сибирь пиёзи ( А.шунапразум) хисобланади.Пиёзнинг кенг тарқалган турларидан бири Саримсоқпиёздир.

Бу ўсимлик кўпроқ қонсевар ,калбаса тайёрлашда ва бодринг ,памидор ,қўзиқоринларни тузлаш ва маринат қилишда ишлатилади.

                                                        

КЎК ПИЁЗ

Таркибида жуда кўп миқдорда фитонцитлар, эфир мойлари, каротин, Е, С, В1, В6 В15, фолациин витаминлари, органик кислоталар, калий, калций, кремний, натрий, фосфор, хлор, темир, йод ва бошқа организм учун фойдали, зарур бўлган элементлар бор.

Кўк пиёз иштаҳани оширади., овқат ҳазмини яхшилайди. Уни истеъмол қилгандан сўнг ланжлик, ҳорғинлик ҳолатлари йўқолади. Кўк пиёз антитрамбоз хусусиятига эга бўлиб, юрак ишемик ва хафақон касаллиги ва уларнинг асоратларининг олдини олиши аниқланган. Кўк пиёздан бахорда барча кўк ва иссиқ таомлар ва салатлар тайёрлашда фойдаланилади.

                 Тарихи

Пиёзнинг  Ўрта Осиё ва Афғонистон ҳалқлари тўрт минг йиллар илгари дехқончиликка киритганлар.Шу марказдан Эронга ,Мисрга у ердан Европага тарқалган.

X-X1-асрда Испанияда кенг тарыалган.Россияда  Растов пиёзи V111 асрда хам маълум бўлган.Демак ,пиёз бу ерда Эрон орқали илгарироқ келтирилган .

Пиёз диярли барча мамлакатларда экилади.Хозир унинг майдони 300мингга яқиндир.

Ўзбекистонда асосан махаллий навлари (Андижон оқ пиёзи,Марғилон узунчоқ пиёзи,Самарқанд қизил пиёзи) билан бир қаторда целексион сортлар (КАБА-132,Коратол ва бошқалар) экилади. 

                   КИМИЁВИЙ ТАРКИБИ:

    Пиёзбоши таркибида 0,05 % эфир мойи, 11 % гача қандлар, фитин, витаминлар, каротин, фитоцидлар бўлса, барги таркибида Витамин С, В2, каротин, лимон, олма кислоталар, қандлар мавжуд.

ШИФОБАХШ ХУСУСИЯТЛАРИ:

     Бундан тўрт минг йил муқаддам Шарқ халқларида пиёзнинг шифобахш хусусиятлари маълум эди. Кўхна Юнон, Румо, Қадимий Миср халқлари пиёзга бўлган чуқур хурмат – эътиборларини бўйинга шода қилиб осиб юриш билан ифода этганлар. Тарихий маълумотларда келтирилишича пиёзни хар қандай хавфли ва тасодифий касалликлардан мухофаза этувчи “сехргар” деб эътиқод қилинар экан. Русларнинг қадимги ёзилган “Шифобахш гиёхлар” китобида пиёз хақида қуйидаги сўзларни ўқиймиз: “Мабодо тақдир тақозоси билан юқули касалликлар юртингизга ёпирилса, уй хоналарига бош пиёзларни осиб қўйинг, шунда даргохингизга касофатли касаллик кира олмайди, Ошиёнингиз хавоси покиза бўлади.” Дархақиқат бу сўзларда жон бор. Ленинград университетининг профессори Б.П.Токин “сехргар” пиёзнинг сир – асрорини очишга муваффақ бўлди. У кўпдан – кўп илмий тажрибаларга ёндашиб янги пиёз бўтқасидан қатор тажовузкор микроорганизмларга, микроб ва замбуруғларга қирон келтирувчи омиллар борлигини исботлади. Бу нарса фанда фитонцидлик хусусияти деб аталади. Пиёзда мавжуд бўлган фиоцинлар бўғма ва сил касаллиги таёқчаларининг кушандаси сифатида таъсир кўрсатади.

СИЛГА ҚАРШИ.

        Олимларнинг маълумотларига қараганда пиёздаги учувчи фитоцид таъсирида сил таёқчаси беш минут давомида халок бўлар экан. Хатто куйдурги касаллиги эса пиёз фитонциди таъсирида ўн минутда халок бўлар экан. Шу туфайли хам авлод – аждодларимизнинг суюмли озиғ – овқат масаллиғидан бири пиёз бўлиб қолган.

ҚОРИН ТИФИ

       Н.З. Умииковнинг маълумотига кўра 1805 йилда мамлакатга тарқалган қорин тифи эпидемиясидан минг – минглаб кишилар қирилиб кетган. Бироқ, озиғ – овқат рационида пиёз аримаган кишилар хавфли касалликка чалинмаганлар.

ХАЛҚ ТАБОБАТИДА

      Халқ табобатида пиёзнинг шифобахш хусусиятларидан атрофлича фойдаланилади.ни ичак қаттиқ оғриганда, колит, атерасклероз, гипертония, авитаминоз каасаллигида, тумов, чипқон, хуппоз, сизлоғчида, хатто гижжани туширишда хам ишлатилади.(мурожат учун телефонимиз +998-90-987-9-987ёки malham53@mail.ru )

АНГИНАДА.

       Яллиғланиш ва нафас йўллари шамоллаганда косага ёки ликобчага пиёзнинг сувини қуйиб , бошни сочиқ ёки бошқа нарса билан ўраб, хар куни 10 ьинут давомида хидлаш лозим кўрилади.

ҚАНДГА ЁКИ ҚАНД КАСАЛЛИГИГА

        Пиёз киши организмини ундаги қанд миқдорини камайтириш қобилиятига эга. Шу туфайли, кўпроқ пиёз солинган суюқ овқатлар қанд касаллиги билан оғриган беморлар тавсия этилади.

ПИЁЗ БЎТҚАСИ.

         Пиёз бўтқаси тери куйганда ва совуқ урганда ижобий натижа беради. Бўтқани тоза чит матога ўраб жарохатга қўйилса, уни иллатдан халос қилади. Чала пиширилган пиёз хўппоз ва чипқоннинг тезроқ етилишига ёрдам беради.Бавосилга ёрдам бериб унга ажойиб “малхам” дори бўлади. Шунингдек пиёз бўтқаси юздаги доғ, сепкил ва хусунбузарларни йўқотишда яхши ёрдам беради.

ИЗТИРОБЛИ ЙЎТАЛДА.

        Изтиробли йўталга қарши пиёзли халқ амали мавжуд. Бунинг учун бир стакан сутга икки дона ўртача катталикдаги пиёзбошни майда тўғраб  солиб қайнатилади. Сўнгра тўрт соат қўйиб қўйилади. Ундан сўнг докадан ўтказиб сузилади. Қайнатмани кунига бир ош қошиқдан хар икки – уч соатда ичиб турилади.

МИЯ СКЛЕРОЗИГА:

       Пиёз билан асал омихтаси мия склерозига даво сифатида тавсия этилади. Бир стакан пиёз  шарбатига бир стакан асал билан солиб аралаштирилади. Тайёрланган дори ош қошоғи ёки чой қошоғида кунига уч махал овқатдан бир соат олдин ёки овқатдан икки – уч соат кейин икки ой давомида истеъмол қилинади. Икки хафта танаффус қилиб яна икки ой ейилиши тавсия этилади.

ПУШТГА:

Овқатга хар куни  сен ташласанг, кўп – кўп пиёз,

Пуштга қувват бахш этиб, дилда хиссинг қўзғотар.

КЎЗДАН ЁШ ОҚИШИГА

Пиёзнинг сувидан томизсанг кўзга, 

Кўздан ёш оқиши бўлади ўзга.

“Кўзга сув кириш”нинг олдини олар,

Қичишиш хам кетади, ишонгин сўзга.

КЎЗ ОҚИ, ЯРАСИ ЗАИФЛИГИГА.

Пиёзнинг сувини қўшсанг асалга,

Сўнг уни тавсия қилсанг касалга.

Кўзга суртса яра заифлиги-ю

Кўзга тушган оқни йўқотар салга!

ҚУЛОҚ ОҒИРЛИГИГА:

Қулоқ оғир бўлса, ё келса овоз,

Қулоқ ичи бўлса чирк  ила носоз.

Пиёз сувини ичсанг ёки томизсанг,

Буларни баридан қутиларсн соз

ЧАЁН ЧАҚИШИГА:

Яширин жойларда ётганда чаён,

Унинг иши сенга маълум-у аён.

Ногох чақиб олса пиёзни эзу,

Чаққан жойга босгин, тузалар осон.

ТЕРИ ОҚИГА:

Хар қачон яхшилаб эзмлса пиёз, 

Унга асалу туз қўшилса бироз.

Малхамдан хам солиб, оққа суркасанг,

Тери оқи кетар, қилма эътироз.

КЎРИНМАС ХАТГА:

Хатим кўринмасин десанг хар замон

Пиёз суви билан хат ёз ўша он.

Қоғозни иссиққа тутмагунингча

Хати кўринмайди, туради нигох.

ШАҚИҚА (МИГРЕНЬ):

Бир оғриқ бор билсанг, номи шақиқа,

Бош ярими оғрийди баъзи дақиқа.

Пиёзнинг аччиғи кирса буринга,

Шақиқа тўхтайди ўша дақиқа.

ТИШ ОҒРИҒИГА.

Оғриб турса агар оғзингда тишинг,

Холинг ёмон бўлса, унмаса ишинг.

Пахтани ботириб пиёз сувига,

Тишга бос, бир зумда кетар ташвишинг.

ҚУЛОҚ ШОВҚИНИГА:

Шовқин пайдо бўлса агар қулоқда,

Юрган бўлсанг агар ғам-у фироқда.

Пиёз суви билан пахтани хўллаб.

Қулоқ ичра қўйсанг кетар шу чоқда.

           Пиёзнинг хушхшр зиравор эканлигини барча билади. Сабзи, пиёз билан кўпгина таомларни таътимли ва кўркам этишга одатланиб қолганмиз. Кузда экилган пиёз палласини эрта бахорда кўплаб истеъмол қиламиз.

ПИЁЗ БАРГЛАРИ.

         

       Пиёз барглари ёрилган терига, қалинлаётган қадоққа қўйилади. Барра пиёз таомни хазм бўлишини яхшилайди. Соч тўкилишидан асрайди. Барра пиёзнинг шарбатини қанд билан омухтаси организмни мустахкамлайди.

      Болгариялик олимларнинг фикрига кўра, тумов, гриппда барра пиёз сувига ботирилган пахта пилик бурунга қўйилса, яхши фойда беради.

ОЛИМЛАР ВА ШИФОКОРЛАР.

     Олимлар ва шифокорлар томонидан шу нарса аниқланган-ки, янги пиёз иштахага барака беради, овқат хазм қилишда фаол қатнашадиган безларнинг фаолиятига урғу беради, яхшигина сийдик хайдовчи омил бўлиб, аъзолардаги кичик тошчаларнинг нурашига, эриб кетишига сабабчи бўлади, йўтални камайтиради, балғамни кўчишига воситачилик қилади.

ОСТРИЦАГА:

      Юмалоқ гижжалардан (острица)  холи бўлиш учун сархил пиёздан 15 – 20 г дан кунига истеъмол қилиниб 7 – 10 кун давомида фойдаланилади.

ПИЁЗБОШДАН НАСТОЙКА

     Пиёзбошдан настойка тайёрлаш учун ярим литр спиртга ёки ароққа 40 г тозаланган пиёзбошидан солиб, 7 кун қўйиб қўйилади. Сўнгра докада сузилади. Бу настойка грипп, шамоллаш учун  кунига 2 – 3  махал, бир чой қошиққа уч ош қошиқ сув аралаштирилиб ичилади.

                                                     ЙЎТАЛГА:

       Бир стакан сутга 2 дона ўртача пиёзбошини майдалаб тўғраб сўнгра қайнатилади ва тўрт соат қўйиб қўйилади. Сўнгра докадан сузиб олинади. Қайнатмадан йўталга даво қилиш учун кунига бир ош қошиқдан 2 – 3 соатда ичилади.

Шифобахш пиёздан қилинган салатлар

Қуйида келтираётган ҳаммабоп таомлар кўклам пайтидаги «илик узилди» даври синовларига танингиз бардош беришига самарали ҳисса қўшади. Зеро, инсон организми турли дармондориларга ўта муҳтож бўлган ушбу даврда баҳорий неъматлар – шифобахш кўкатлар барчамизга асқотиши шубҳасиз.

        

«Баҳор қувончи» салати.

         Керакли масаллиқлар: икки боғ редиска, 3-4 дона бодринг, кичикроқ карам, ярим боғ шивит, ярим боғ кашнич, ялпиз, туз, бир ош қошиқда зайтун   ёки ўсимлик ёғи.

         Тайёрлаш жараёни: Карамни майдалаб тўғраб, туз билан мижғилайсиз, бодрингни сомонча шаклида тўғрайсиз, шивит, кашнич, ялпизни майда тўғраб, зайтун ёғи қўшиб ҳамма масаллиқларни аралаштирасиз. Салатни ликопчаларга солиб, устини безатиб, дастурхонга тортасиз.

         Тиббий фойдаси: Бундай салат юқори калорияли овқатларнинг ҳазм бўлишини енгиллаштиради ва витаминларга бой бўлганлиги учун болажонларга жуда фойдали ҳисобланади.

Ровочли салат.

         Тайёрлаш жараёни: Ровоч новдаларини яхшилаб ювиб, пўсти шилинади ва 1-1,5см катталикда, тўртбурчак шаклида тўғралади. Бир боғ кўк пиёз, икки боғ редиска, ярим боғ шивит ҳам майдалаб тўғралади. Масаллиқларни бир идишга солиб, таъбга кўра туз, бир пиёлада қаймоқ қўшиб аралаштирилади.

         Тиббий фойдаси: Бундай салат болажонларга жуда ёқади, уларнинг иштаҳасини очиб, организмини керакли витаминлар билан таъминлайди. Эмизикли аёллар истеъмол қилса, сутларини кўпайтиради.

Исмалоқли салат. 

         Керакли масаллиқлар: 200 грамм янги терилган исмалоқ, 2-3 дона бодринг, 1-2 дона помидор, 2 дона қайнатиб пиширилган тухум, 1 пиёла   қаймоқ, 1 боғ кўк пиёз, шивит, кашнич, таъбга кўра туз керак бўлади.

         Тайёрлаш жараёни: Исмалоқ майдалаб тўғралади, бодринг, помидор, кўк пиёз, шивит, кашнич, тухум тўғраб қўшилади ва туз, қаймоқ солиб аралаштирилади. Ликопчаларга солиб, усти безатилиб дастурхонга тортилади.

         Тиббий фойдаси: Бундай салатни истеъмол қилсангиз, иштаҳангиз очилади, овқат ҳазмини осонлаштиради, камқонлик ва бемадорликдан қутиласиз.

Гулқоқили салат.

         Керакли масаллиқлар: гулқоқи барглари, 1 боғ барра пиёз, ярим боғ петрушка, ярим боғ шивит, 1 дона тухум, сирка, таъбга кўра туз. 

        Тайёрлаш жараёни: Гулқоқи барглари 30 дақиқа давомида тузли сувда сақлаб турилгач, майда қилиб тўғралади, унга петрушка, пиёз, тухум тўғраб қўшилади ва ёғ, туз, сирка билан ишлов бериб аралаштирилади. Салатимизни ликопчаларга солиб, устини безатиб дастурхонга тортамиз.

         Тиббий фойдаси: Бундай салат камқонликда ва қувватсизликда, ошқозон, жигар ва ўт пуфагида хасталиги борлар учун кони фойдадир.

Кўкатли чучвара.

         Керакли масаллиқлар: ялпиз, исмалоқ, жағ-жағ, гулқоқи, йўнғичқа, отқулоқ ва бошқалардан тенг миқдорда, думба ёки жизза, кўк пиёз, туз. 

        Тайёрлаш жараёни: Кўкатлар майда қилиб чопилади, уларга майда тўғралган кўк пиёз, кашнич, думба ёки жизза, туз қўшиб қийма тайёрланади.

        Одатдагидай чучвара учун хамир тайёрланиб, чучвара ҳам шу тартибда тугилади. Тугилган чучваралар туз солинган сувда қайнатиб пиширилади. Тайёр бўлган чучварани лаганларга солиб, устидан қаймоқ қуйилади ва дастурхонга тортилади.

                                                      ТИББИЁТДА:

        Илмий тиббиётда пиёз ўсимлиги доривор прэпаратлари настойкаси Аллил пиёзбоши экстракти  билан глисерин аралашмасиан Аллилглисэр, колит, атэросклероз, гипертониянинг баъзи турлари, авитаминоз каби касалликларни даволашда ишлатилади. Бундан ташқари рэнит, яъни буруннинг шиллиқ қавати яллиғланишида, суртилса гинекология амалиётида трихомонал колъпитни даволашда қўлланилади. Хозирги кун тажрибасида пиёзнанг спиртдаги 10%   экстракти астма касаллиги хуружини 30% - 50% га енгиллаштирмоқда.

   Бизнинг “Малхам” табобат маркази хобимлари томонидан ишлаб чиқарилган гаримдори ва пиёз хамкорлигидаги аралашмамиз бод, бел ва оёқ оғриқлари учун фойдалидир. Ундан эхтиёж сезган беморларимиз  келиб олиб кетишлари мумкин.

Мурожат учун телефон +998-90-987-9-987 Электрон почтамиз : abduqodir sattarov<malham53@mail.ru>

Абдуқодир Нурмуҳаммад  ўғли Сатторов

                                               “Малхам”   табобати маркази рахбари, халқ табиби.

Фойдаланилган адабиётлар:

Саттаров А.Н.Абдурахманов Т.Р. “дардинга давоман”

Мхамуд Хасаний “даволардан чиққан садолар”

Ў.Хасанов “Маъданий ўсимликларнинг келиб чиқиши”

“Саломатлик “энциклапедияси